توری برای صید مفاهیم قرآن
تدبر، توری است که ما را موفق به صید قرآن میکند اما باید توجه داشت که تدبر، تمام سطوح معانی قرآن را در اختیار ما قرار نمیدهد بلکه ما باید در اعماق قرآن حرکت کنیم اگر این گونه شد و ما موفق به دریافت گوهرهای قرآن شدیم در اینجا باید مقداری مجالست و معانست با اهل بیت علیهمالسلام و روایات آنها داشته باشیم. همچنانکه علامه طباطبایی موفق شد تا از طریق تفسیر قرآن به قرآن و ممارست با روایات تفسیری ائمه اطهار(علیهم السلام) به گوهرهایی از قرآن کریم دست یابد.
چگونه کسب برداشت های صحیحی وبه روز از قرآن
برای ورود در فهم قرآن باید ابتدا نسبت به اینکه قرآن کریم برای هدایت انسانها نازل شده است اعتقادی قلبی داشت.
قرآن کریم بهترین مسیر هدایت و سعادتی است که یک سیستم فکری میتواند در اختیار انسان قرار دهد.
خداوند متعال در قرآن کریم میفرماید: «ذَلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًی لِّلْمُتَّقِینَ» و یا «إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یِهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ» لذا قرآن کریم ما را به محکمترین راهها هدایت میکند. همچنین آیات بسیاری در قرآن وجود دارد که غرض اصلی نزول قرآن را هدایت مردم معرفی میکند و این هدایت هم چیزی جز رساندن انسان به کمالات لایق او نیست.
انسان کمالاتی در دنیا دارد که از آن جمله میتوان به بهرهگیری از مواهب زندگانی، شکوفا شدن استعدادها و رشد همه جانبه او از کمالات دنیایی اشاره کرد اما برای انسان کمالی نیز در آخرت وجود دارد که آن رسیدن به قرب الیالله و قرار گرفتن در صف «السَّابِقُونَ السَّابِقُون، أُوْلَئِکَ الْمُقَرَّبُونَ» است بنابراین قرآن تأمین کننده هدایت انسان در هر دو جهت مادی و معنوی، دنیوی و اخروی است.
انسانی که به سراغ قرآن میرود باید به لحاظ مبنایی چنین خاصیتی را در قرآن کریم ببیند خاصیتی که خود قرآن کریم مدعی آن است و حتی در جایی میفرماید: «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاء وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ وَلاَ یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إَلاَّ خَسَارًا» بنابراین مقصود خداوند فقط شفای بشریت نیست بلکه آنچه که بیش از همه انسانها را رنج میدهد بیماریهای روحی، روانی، معنوی و ضعف اخلاق است و قرآن کریم متکفل اصلاح نظام اخلاقی انسان محسوب میشود.
به لحاظ روشی برای اینکه انسان بتواند از این هدایت همه جانبه قرآن بهره کافی را ببرد بایدمفاهیم و مضامین والای آن را فهمیده و درک کند لذا ظاهر و باطن قرآن همانند دریایی عمیق است که هر انسانی با توجه به ابزار و وسایلی که در اختیار دارد میتواند از مواهب مختلفی برخوردار شود.
مراحل استفاده از قرآن
در مراجعه به قرآن، با موضوع استفاده از آن، با پنج واژه آشنا میشویم: 1- قرائت 2- تلاوت 3- ترتیل 4- استماع و انصات 5- تدبر.
این پنج واژه، به نوعی پنج مرحله استفاده از قرآن را برای ما بیان میکنند. پنج مرحله ای که خود میتوانند جزئی از مرحله تدبر باشند یا مستقل از آن. برای مثال قرائت که ابتداییترین مرحله استفاده از قرآن است، خود به نوعی زمینه ساز تدبر است (اگر قرائت با تامل همراه شود)، در این حالت، جزء مرحله تدبر محسوب میشود، اما اگر شخص قرائت کننده تنها به نفس قرائت بدون توجه به معانی و محتوای آن بسنده کند، قرائت او جزئی از مرحله تدبر نخواهد بود.
اهمیت تدبر
در اهمیت تدبر، همین بس که چهار آیه از آیات قرآن مجید به امر تدبر اشاره میکند. در سه آیه، لحن قرآن، لحنی سوالی و توبیخی است و در یک آیه هدف نزول قرآن، “تدبر” معرفی میگردد و تنها همین آیه برای پرداختن به بحث تدبر و اهمیت ویژه آن در قرآن کفایت میکند:
“كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْكَ مُبَارَكٌ لِّیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَ لِیَتَذَكَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ ؛ [این] کتابی است مبارک که آن را به سوی تو نازل کردیم تا در آیات آن تدبر کنید و خردمندان پند گیرند.(ص ، 29)“
چنانچه ملاحظه مینمایید، در این آیه هدف از نزول قرآن، تدبر معرفی میگردد. اگر به این آیه حدیثی از امیرالمومنین علی(علیه السلام) را ضمیمه نمائیم، بیش از پیش برای دانستن در مورد “تدبر” مشتاق خواهیم شد: “الالاخیر فی قراءه لیس فیها تدبر ... بدانید که در قرآن خواندنیای که با تدبر همراه نباشد، خیری نیست.(معانی الاخبار، ص 67)
«تدبر» توری است که ما را موفق به صید قرآن میکند
در مسافرتهای دریایی اگر ما به یک تور مجهز باشیم علاوه بر مسافرت، میتوان ماهیهای گوناگونی را صید کرد اما اگر همین فرد نیز به لباسهای غواصی مجهز بوده و به اعماق دریا نفوذ کند ممکن است دُّر و گهرهایی را صید کند که در طبقات میانی آب نصیب او نمیشد بنابراین در فهم ظاهر قرآن اگر اندکی با ادبیات عرب، صرف و نحو آشنا باشیم و سپس به قرائت قرآن بپردازیم بسیاری از مفاهیم ظاهری آن را درک خواهیم کرد.
برای دستیابی به فهم و درک صحیحی از قرآن میتوان از ترجمههای زیبای قرآن نیز در این زمینه بهره برد.در واقع رجوع به ترجمههای ساده و روان، مقدمهای برای فهم قرآن به شمار میرود. خوشبختانه ترجمههای بسیار خوبی از جمله ترجمه مهدی فولادوند، ترجمه آیتالله مکارم شیرازی و ... وجود دارند که میتواند به برداشت زیبا و صحیح ما از قرآن منجر شود.
اگر میخواهیم به لایههای میانی قرآن ورود پیدا کنیم باید پس از کسب مهارتهای صرف و نحو زبان عربی به سراغ آموزش تفسیر رفته و در آیات الهی تدبر کنیم چرا که قرآن ما را به تدبر در آن دعوت میکند.
معنای تدبر
تدبر، توری است که ما را موفق به صید قرآن میکند اما باید توجه داشت که تدبر، تمام سطوح معانی قرآن را در اختیار ما قرار نمیدهد بلکه ما باید در اعماق قرآن حرکت کنیم اگر این گونه شد و ما موفق به دریافت گوهرهای قرآن شدیم در اینجا باید مقداری مجالست و معانست با اهل بیت علیهمالسلام و روایات آنها داشته باشیم. همچنان که علامه طباطبایی موفق شد تا از طریق تفسیر قرآن به قرآن و ممارست با روایات تفسیری ائمه اطهار(علیهم السلام) به گوهرهایی از قرآن کریم دست یابد.
قرآن کتاب ذو مراتبی است که با توجه به توان و تدارک عملی مخاطبان خود و استفاده مناسب آنها از ابزارهای متنوع فهم قرآن میتواند آنها را در برداشت از مفاهیم به روز و متناسب با نیازهای روزمره یاری کند.
فرآوری : زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع :
مقاله سید ابوالفضل موسوی
روزنامه رسالت، شماره 6583
مجید معارف در گفتوگو با فارس